ESKİ İRAN DİNLERİ

GENEL: Bk. Orhan Hançerlioğlu Dünya İnançları Sözlüğü s. 221; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 84;90;

•Kiyomartizm: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/278;

•Manişeizm (Manicheisme-Maniheizm-Mani doktrini): İranlı Ünlü Ressam Fatik oğlu Erjeng (Mani M. 215-276) tarafından kurulan (Zerdüşizm ve hıristiyanlık sentezi) düalist-düzmece din. Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 158; Bk. Biyografya (Mani); Al-Manhal/640; Bk. M. Larousse: 8/332; El-Müncid : 474; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi S. 89-90; Bk. Tahaviyye Şerhi: 1/27 Dipnot; Bk. Biyografya (Mani Maddesi)

•Mazdeizm (Mecûsîlik): Eski İran dinlerinden. Fr. Mazdéisme: Al-Manhal s. 652- ; İng. Mazdaizm: Dictionary Of Arabic Literary - M.Wahba, K. Muhandes/194 ; « İyilikçi Ahura Mazda'nın dini» Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/274-290; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 309; Bk. Ebulhuseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Maltıy, Et-Tenbîh'u wa'r-Radd Alâ Ehl'il-Ehwâ'i Wa'l-Bida' s. 92;

•Mazdekizm: Eski İran dinlerinden. «Zerdüştçülük ve Manicilik re­form­cusu olarak ortaya çıkan devrimci İran'lı Mazdek, ya da Mazdak»'ın kurduğu ibâhiyeci dinsel hayat düzeni. Bk. Biyografya (Mazdek Maddesi); Ayrıca Bk. Mumsöndü Maddesi; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Bâbekîlik. Khurremîlik ve İbâhiyye Maddeleri); Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 310;

•Mecûsîlik: Eski İran dinlerinden. Bk. Aynı dizin: Mazdeizm Maddesi. Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 205; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 309; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 84; Bk. Es'ad es-Semahrânî, el-Bahâiyye'tu wa'l-Qadyâniyyeh s. 14;

•Mitraizm: Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 88;

•Parsîlik: Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 88;

•Zarwanizm: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/279;

•Zerdüşizm (Zoroastrizm) : Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/281; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnaç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özel Bilgiler Bölümü) s. 18-20; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 86, 87; Bk. A. Hamdi Akseki, İslâm Dini s. 17, 18; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 86;

Ayrıca bk. Mehmet Zeki Canan,­ Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 12-47; Bk. Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 47-72;



•Eski İran Dinlerine İlişkin Kavramlar:

Ahuramazda (Ahura Mazda): Eski İran'da (Zerdüşizm ve Mazdeizm'de) ilah. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 21; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 18-20; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s. 6;

Ameşas Spentas: Ölmez Ermişler. Ahura Mazda'nın altı yardımcısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.36;

Andra: Ara bozucu şeytan. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.43;

Asuralar: İyilikçi ruhlar. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.57;

Atar: Kutsal ateş. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.60;

Ateşgede: Zerdüşizmde ateş tapınağı. Bk. A. Hamdi Akseki, İslâm Dini s. 17, 18; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 18, 19 (Sözlük: S. 14; Bk. Ahmet Kahramah, Dinler Tarihi s. 86, 87;

Avesta (Zendavesta): Zerdüşizm'in kutsal Kitabı; Zerdüşt'ün sözleri olduğuna inanılan kitap. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.14; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.67;

Azer Burzin Mihr: Çiftçilerin kutsal ateşi. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 69;

Behişt: Mazdeizm'in cenneti. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 81;

Bundahisjin: Avestadan sonra gelen kutsal kitap. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 92;

Dakhma: Ölüler için yapılan sessizlik kuleleri. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 108;

Dayvas: Tabiatın iyi ruhları. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.109;

Denkart: Mazdeizm'in din ansiklopedisi. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 113;

Efrâsyâb: İran'ın eski mitolojik kahramanlarından. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 128;

Ehrimen (Ahriman): Zerdüşizm'de kötülükler ve karanlıklar tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 18-20; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.130;

Ender: Kötücül ruhlar. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.42;

Erdibihişt: Erdemin simgesi ve ateşin koruyucusu. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.140;

Fravhaşîler: Zerdüş Dini'nin koruyucu melekleri. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 159;

Ghanbar: Zerdüşizm'de bir bayram. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.162;

Gav-ı Arz: İranlıların, Dünyayı boynuzunun üstünde taşadığına (İslâm'a girdikten sonra da) inanmaya devam ettikleri mitolojik öküz. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.164;

Hürmüz: Zerdüşizm'de İyilikler ve aydınlıklar tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 19; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 204;

Vahu Manah: İranlıların eski bir putu. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 545;

Vendidat: Avesta'nın önemli bir bölümü. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 541;

Visjered: Avesta'nın dua kitabı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 541;

Zerdüşt: Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 570;

Zervan: İran'ın Zerdüşizm'den önceki tanrısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 571;

Konular